گرده گل
هزار سال قبل از میلاد، در قسمت پایین قصر اشور بنی پال(پادشاه آشور۶۶۹ق.م)، کشاورزان گلهای نر را برای بارور ساختن خرماهای ماده تکان می‌دادند. تمدن‌های قدیمی گرده گل و خواص آن را می‌شناختند. با این حال، اکثر مردم امروزی از وجود گرده گل که دایما در اطراف آنها، در هوایی که تنفس می‌کنند و آبی که می‌نوشند وجود دارد، بی‌اطلاعند. تنها جایی که می‌توان گرده گل را در آن به خوبی مشاهده کرد، تشکیل لایه‌های نازک زرد رنگ در برکه‌ها در فصل بهار است که بر اثر باران به وجود می‌آید. بعضی از افراد محلی این لایه‌های زرد و باران آن را باران گوگرد می‌نامند!
گرده گل که عنصر نرینگی گل است، همواره باعث کنجکاوی علمی در بسیاری از زمینه‌ها شده است. مثلاً: گیاه شناسان با مطالعه‌ی دانه‌های گرده گل فسیل شده که به شکل جالبی از دوران‌های قبلی زمین شناسی حفر شده‌اند، اطلاعات با ارزشی به دست می‌آورند. در واقع، پوسته بیرونی دانه گرده گل که به آن اسپورودرم می‌گویند، دارای ماده‌ای به نام اکسین است که یکی از مقاوم‌ترین مواد آلی در دنیا به شمار می‌رود. این ماده در برابر تمام اختلالات جوی مقاومت می‌کند. به این ترتیب گرده گل که خواص مورفولوژیکی ثابتی بر حسب انواع گل‌هایی که از آنها به وجود می‌آید دارد، برای گیاه‌شناسان نوع گیاهانی را که در دوران سوم و چهارم زمین شناسی وجود داشته‌اند آشکار می‌سازد.
باستان‌شناسان و زمین‌شناسان با مطالعه‌ی استراتیگرافی سنگ‌های رسوبی می‌توانند اطلاعات باارزشی را در مورد شرایط زندگی در دوران‌های مربوطه از طریق تجزیه گرده گل فسیل شده که در مقابل آسیب‌ها مقاومت کرده است به دست بیاورند.
متخصصین نیز نیاز به پالینولوژی (علمی که در آن گرده گل مورد مطالعه قرار گیرد) دارند تا بتوانند اطلاعات خود را در زمینه ژنتیک گیاهی گسترش دهند.
قدمت زنبور عسل و خواص گردۀ گل
قدیمی‌ترین نمونۀ زنبور عسل که نگهداری شده در موزۀ تاریخ طبیعی نیویورک است، که طبق نظر دانشمندان ظاهراً این نوع زنبور عسل ۸۰ میلیون سال عمر دارد. در تمام طول تاریخ، زنبور عسل مورد احترام بشر بوده است. در تمام کتب آسمانی، در قرآن کریم، در انجیل، تورات، در نوشته‌های قدیمی یونانی و رومی، در میان ایرانیان، مصریان، چینی‌ها، در افسانه‌های کهن قوم اسلاو و خلاصه در همه جا نامی از زنبور عسل که به عنوان یک حشرۀ مفید و پرکار و از عسل به عنوان یک مادۀ مغذی مفید و شفابخش یاد شده است.
در قرآن کریم مکرر از عسل به عنوان یک موهبت الهی شفابخش یاد شده و حتی یک سوره به نام «زنبور عسل» است. اگر همین طور بیشتر به عقب برگردیم در تمام طول تاریخ اقوام مختلف به عناوین متفاوت در عرف جوامع و در مذاهب از زنبور عسل به احترام یاد می‌کنند.
در کتاب مقدس هندو به نام ودا که در ۳-۲ هزار سال قبل از میلاد مسیح به سانسکریت نوشته شده از زنبور عسل با احترام نام می‌برد. ویشنو که به اعتقاد پیروان مکتب هندو عنوان حامی و محافظ پرقدرت خدای دوم از خدایان سه گانه هندوئیسم را دارد، برای اغلب آنها به شکل زنبور عسل آبی رنگ در یک گل نیلوفر آبی مجسم می‌شود. خدای «عسل» بومیان هند شرقی به نام کاما با کمانی در دست مجسم می‌شود که ریسمان این کمان اسطوره‌ای را تعداد زیادی زنبور عسل که به هم پیچیده شده‌اند تشکیل می‌دهد. در مکتب پرستش الهه‌های زیبایی و باروری، که با عناوین و نوس، دیانا، سِرِس، سیبل، و زنبق در مکتوب‌های مختلف آورده شده است، زنبور عسل همیشه به عنوان یک مخلوق مقدس و معبود کوچک تلقی شده است.
در حجاری‌ها و سنگ نوشته‌های داخل غارها و روی ظروف سفالین و در کنده‌کاری‌های بناهای تاریخی در تمام طول تاریخ آثاری از زنبور عسل به چشم می‌خورد و به طور خلاصه شاید بتوان گفت پس از انسان – هیچ مخلوق دیگری چون زنبور عسل تا این اندازه مورد احترام و توجه در مکاتب و فرهنگ‌های مختلف جهان نبوده است.
گرده گل خوراکی لذیذ
عسل به عنوان یک خوراکی لذیذ و در عین حال یک داروی شفابخش همیشه مورد استفاده بشر بوده است، اهمیت عسل نه تنها به علت شیرینی لذیذی است که دارد بلکه عسل خام تصفیه نشده که از کندو گرفته می‌شود ماده‌ای است مملو از پولن یا گرده‌های گل‌ها که از نظر مواد مغذی بسیار غنی، از نظر دارویی ماده‌ای بسیار مفید و شفابخش است. حال ببینم که این گرده‌های گل که در عسل خام تصفیه نشده و حرارت ندیده فراوان است ترکیباتش چیست؟
پولن، گردۀ موجود در گل گیاه است که در قسمت انتهایی اتامین (آلت تذکیر) گل وجود دارد و به عنوان عامل مذکر برای تلقیح مادگی گل‌ها و بارور کردن گیاه به کار می‌رود. هر گل دارای مقدار قابل ملاحظه‌ای گرده یا پولن است به طوری که اگر در فصل گرده‌افشانی گلهای درختان در باغ‌ها قدم بزنید کاملاً احساس می‌شود. زنبور عسل مخلوقی است که خداوند متعال برای تلقیح و باروری شاید تا حدود ۸۰ درصد گیاهان خلق کرده و اگر زنبور عسل نبود قسمت عمدۀ گیاهان بارخیزی کامل نداشتند و به قدر کافی میوه نمی‌دادند.
مرسوم است که بعضی از باغداران در باغ‌های خود کندوهای عسل می‌گذارند، در این باغ‌ها باردهی درختان میوه بسیار زیاد می‌شود، بخصوص در مورد گیاهانی که آلات نر و ماده گل‌ها روی دو پایه است نقش تلقیح به وسیلۀ زنبور عسل بیشتر شایان توجه است. موقعی که زنبور عسل مشغول جمع‌آوری شهد گل‌هاست از تماس پاهای پوشیده از موی زنبور با آلت مذکر گل‌ها که مملو از پولن است، مقداری پولن در لابلای موها جمع می‌شود. سپس زنبور، این پولن‌ها را با کمی عسل که با خود از کندو آورده و همچنین با بزاق دهانش که محتوی یک آنزیم فعّال است مخلوط می‌نماید و پس از آن به کمک موهای زیر پاهایش این خمیر پر از پولن را با مهارت و فشار به حفرۀ ذخیرۀ پولن که فرورفتگی در پشت پاهایش می‌باشد داخل می‌نماید. وقتی که این حفره‌ها کاملاً پر از پولن شد، به کندو باز می‌گردد و از این پولن‌ها و شهد گل‌ها برای تغذیه نکتار و عسل و قسمتی برای تغذیۀ لاروهای زنبورها و قسمتی نیز برای تغذیۀ ملکه اختصاص داده می‌شود.
خواص غذایی و درمانی پولن زنبور عسل
پولن زنبور عسل نه تنها دارای ویتامین‌های زیاد و مقداری نیز مواد معدنی است بلکه حاوی پروتئین و اسیدهای امینه آزاد و هورمون‌ها و عناصر کمیاب ضروری به مقدار جزئی برای بدن نیز می‌باشد. در تمام جهان پولن زنبور عسل نه تنها به عنوان یک خوراکی لذیذ ایده‌آل تلقی می‌شود، بلکه داروی مؤثری برای درمان تعداد زیادی از ناراحتی‌ها نیز هست. برخی از این ناراحتی‌ها به شرح زیر می‌باشد:
– در بازگرداندن میل جنسی و انرژی از دست رفته مؤثر است.
– افسردگی و خستگی را کاهش می‌دهد.
– اختلالات هاضمه را رفع می‌کند و برای کوفتگی عضلات و اسهال و یبوست مفید است.
– سردردهای از نوع میگرن خفیف را کاهش می‌دهد.
– سوخت و ساز بدن را عادی می‌سازد و در رژیم غذایی لاغری عامل کاهش اشتهاست.
– برخی از ناراحتی‌های پروستات را رفع می‌کند.
– علایم و ناراحتی‌های ناشی از برخی داروها و اعتیادات (نظیر اعتیاد به دخانیات و الکل) را کاهش می‌دهد.
– کلسترول را کاهش می‌دهد و جریان گردش خون را تسهیل می‌کند
انرژی بدن را تقویت می‌کند.
– ناراحتی گلو را تسکین می‌دهد.
– ضد باکتری است.
ضمناً اگر عسل خام تصفیه نشده که مملو از پولن است خورده شود برای آسم و حساسیت‌ها بسیار مؤثر است.
البته توجه شود که برخی از اشخاص ممکن است به عسل حساسیت داشته باشند و آن معمولاً به علت وجود مقدار خیلی کم اسید فورمیک در عسل است. این قبیل اشخاص غالباً از نیش زنبور عسل خیلی شدید ناراحت می‌شوند، زیرا به اسید فورمیک حساسیت دارند. البته در دورۀ کوتاهی ناراحتی آنها با کمی مراقبت ممکن است رفع شود.
آیا گرده برای انسان قابل هضم است؟
با وجود این که مسأله‌ی قابلیت هضم گرده به طور کامل روشن نشده ولی آن چه مسلم است این که گرده دارای منافذ یا نقاطی می‌باشد که جوانه‌ی گرده از آن خارج می‌شود و رشد می‌کند. در این نقاط پوشش گرده نازک بوده یا بدون پوشش می‌باشد و ضخامت آن به چند هزارم میلی‌متر می‌رسد. مواد با ساختار و ابعاد مولکولی از این نقاط می‌توانند وارد دانه‌ی گرده شوند. پس شیره‌ی معده هم می‌تواند به راحتی وارد آن شده محتویات آن را گوارش نماید. سیستم هضم مواد غذایی در زنبور عسل نیز قوی‌تر از انسان نیست زیرا با تحقیقی که بر روی مدفوع زنبور عسل انجام شده، مشخص گردیده است که پوسته‌ی دانه‌ی گرده بدون تغییر در آن وجود دارد اما محتویات آن به مصرف رسیده است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که سیستم گوارشی انسان نیز می‌تواتد محتویات دانه‌ی گرده را خیلی خوب گوارش داده و آن را به طور کامل به مصرف برساند.
تأثیر گرده بر اندام‌های بدن
امروزه انسان با تکنیک‌های پیشرفته طبیعت را تحت تأثیر اعمال زیادی قرار داده است و اغلب فراموش می‌کند که خود نیز جزیی از طبیعت و روابط متوازن آن است. انسان خواسته یا ناخواسته در بطن این سیستم قرار داد و تنها با رعایت سلسله قوانین جاری طبیعت است که قادر به حفظ توازن روحی و بدنی خود می‌باشد. البته زندگی طبیعی به معنی بازگشت به وضعیت اولیه نیست بلکه به معنی تطبیق با طبیعت و همسو شدن با آن است و اساس این مسأله نیز بر تغذیه استوار است.
امروزه اغلب انسان‌ها مایلند غذای مقوی مصرف کنند و حتی گاهی دو برابر نیاز بدن پروتئین مصرف می‌کنند در حالی که مقدار ۵۰ تا ۶۰ گرم پروتئین در روز برای انجام فعالیت‌های روزمره کافی است در نتیجه به همین میزان کالری اضافه وارد بدن می‌شود و بدن نیز باید این مواد را بپذیرد. در نتیجه برای تطبیق با وضعیت کنونی فقط باید از غذاهای کمکی پایین‌آورنده‌ی چربی و … استفاده نمود.
اما سلامتی واقعی به معنی آن است که بدن شادابی جسمی و روحی خود را حفظ کرده و تا مدتی به بیماری مبتلا نشود. بنابراین توصیه می‌شود با تغییر یا تکمیل مواد غذایی مصرفی خود یا تغییر عادات غذایی خود، به طور مؤثری به افزایش میزان سلامتی خود بیفزاییم و از بروز اختلالات مختلف در آن جلوگیری کنیم.
آزمایشات انجام شده روی گرده گل
از حدود ۵۰ سال پیش به تدریج دانشمندان تحقیقات زیادی در مورد گرده انجام دادند.
بسیاری از شیمیدانان مواد غذایی درون گرده را آنالیز کرده‌اند و پزشکان به خصوص کسانی که در مورد پیری تحقیق می‌کنند به وجود موادی با خواص شفابخش در دانه‌ی گرده پی برده‌اند.
یکی از محققان در مورد گرده، دکتر لیبیت مدیر قدیمی‌ترین کلینیک پزشکی بیماران الکلی و متخصص درمان بیماری الکلیسم و محقق در مورد تأثیر الکل بر سیستم‌های جسمی و روحی و روانی انسان می‌باشد.
دکتر لیبیت تحقیقات وسیعی در مورد دانه‌ی گرده انجام داده است و در سال ۱۹۹۳ کتابی درباره‌ی بیماری الکلیسم نوشته که در آن اهمیت گرده در درمان این بیماری را بیان نموده است.
آزمایش‌های تجربی و آماری دکتر لیبیت برای یافتن اثرات گرده‌ی زنبور عسل بر روی بدن انسان، آزمایش‌های تجربی، عملی و آماری خاصی انجام داد. او در ابتدای آوریل ۱۹۸۴ مصرف گرده را با یک برنامه ریزی تصاعدی آغاز کرده به طوری که در ماه اول مصرف گرده را به تدریج دو بار در روز صبح و عصر به ۱۵گرم در هر وعده رساند و تا دو سال ادامه داد.
۱۵ گرم گرده در هر صبح برابر با ۶۰ کالری انرژی همراه با ۶ اونس آب معدنی یا آب میوه، ترکیب مناسبی برای صبحانه‌ی او بود گاهی گرده را موقع ناهار با مقداری ماست، ژل یا سالاد مصرف می‌نمود و معمولاً عصرها نیز یک ساعت قبل از شام آن را مصرف می‌کرد. اثرات ظاهری این رژیم به تدریج مشخص گردید به طوری که قبل از بررسی آماری گرده در افراد، متوجه این مسأله شد که از ابتدای مصرف گرده کاهش اشتها و وزن داشته و به راحتی تا دیر وقت می‌توانست بیدار بماند.
همسر دکتر لیبیت هم از گرده استفاده کرد و متوجه‌ی ایجاد انرژی اضافی در بدن، ورم قبل از قاعدگی و کاهش فشار خون در اثر تنظیم آب بدن شد. این مسأله نتیجه‌ی خوبی برای رقیق شدن الکل و کاهش آن در خون بود و مصرف ۲ الی ۳ قاشق چایخوری گرده در بیماران الکلی نشان داد که الکل با سرعت بیشتری از خون حذف شده و حتی ناراحتی‌های ناشی از مصرف زیاد الکل نیز کاهش یافته است.
چند نسخه‌ی غذایی با گرده
- در یک ظرف کوچک کمی پنیر تازه، یک قاشق چایخوری گرده‌ی تازه، دو قاشق چایخوری عسل و نصف موز را مخلوط کرده و با چند قطره آبلیمو به مصرف برسانید. این ترکیب غذای کاملی برای آغاز یک روز است.
- برای کودکان و بزرگسالان یک کاسه ماست، یک یا دو قاشق چایخوری گرده و دو قاشق چایخوری عسل را مخلوط نموده میل نمایید.
- گرده را به صورت مخلوط با عسل روی نان مالیده و روی آن یک لایه پنیر تازه‌ی کم‌چرب قرار می‌دهیم. این برنامه‌ی غذایی به خصوص برای افرادی که امراض کلیوی دارند توصیه می‌شوند.
- کسانی که غذاهای شیرین دوست ندارند می‌توانند گرده را به صورت تازه با کرده‌ی حیوانی یا کره‌ی نباتی با نان مصرف کنند.
- گرده‌ی خشک شده یا تازه را می‌توان در شیر یا آب میوه حل کرده و با برشتوک به مصرف رساند. به خصوص این غذا برای افرادی که از نان‌های مخصوص بیماران قندی مصرف می‌کنند مناسب است.
روش‌های تغییر طعم گرده
با توجه به این که گرده طعم خاصی مانند طعم حبوبات خشک شده یا علوفه دارد ممکن است برای دائقه‌ی بعضی‌ها مناسب نباشد برای تغییر طعم گرده می‌توانید به روش‌های زیر آن را مصرف نمایید:
الف) یک قاشق چایخوری ساچمه‌ی گرده را جویده (برابر با ۳ گرم گرده است) و آن را با یک نوشیدنی با طعم قوی مصرف کنید.
ب) ساچمه‌های گرده‌ها را با مربا، عسل یا ماست مخلوط کرده و به خوبی بجوید.
ج) ساچمه‌های گرده را در یک لیوان شیر، چای یا شربت عسل حل کرده و میل نمایید.
د) گرده را به میزان مورد مصرف با آب میوه مخلوط کرده میل نمایید.
ه) گرده را با یک قاشق عسل مخلوط نموده و مصرف نمایید.