گرده گل و نحوه مصرف صحیح آن

زنبور عسل مخلوقی است که خداوند متعال برای تلقیح و باروری حدود ۸۰ درصد گیاهان خلق کرده است. اگر زنبور عسل نبود بسیاری از گیاهان نابود می‌شدند. مرسوم است که بعضی از باغداران در باغ‌های خود کندوهای عسل بگذارند. در این باغ‌ها باردهی درختان میوه بسیار زیاد می‌شود. دانشمندان بر این باورند که نبود زنبور عسل می تواند باعث خشک‌شدن بیش از ۶۰ درصد کره خاکی شود. علت نیز در عدم باروری و رشد و تکثیر درختان و گیاهان، بخاطر عدم انتقال گرده گل است.

گرده گل چیست؟

گرده گل‌ توسط زنبور عسل  از گیاهان جمع‌آوری می‌شود و غذای زنبورهای جوان است. یکی از کامل‌ترین خوراکی‌های طبیعت محسوب می‌شود. زیرا تقریبا تمام مواد مغذی مورد نیاز انسان را شامل می‌شود. درباره خواص گرده گل همین بس که این محصول زنبور عسل سرشار از پروتئین‌ها (حدود ۴۰ درصد پروتئین)، اسید آمینه‌های آزاد و ویتامین‌ها از جمله B-complex و اسید فولیک است.

گرده‌ی گل غذایی کامل است و عناصر بسیاری دارد که محصولات حیوانی دیگر ندارند. از هر منبع حیوانی دیگری پروتئین بیشتری دارد. اسید آمینوهای بیشتری نسبت گوشت گوساله، تخم‌مرغ یا پنیر با وزن مساوی دارد. حدود نیمی از پروتئین گرده گل به شکل آمینو اسیدهای آزاد است که آماده استفاده مستقیم توسط بدن هستند.

لازم است بدانید که برای جمع‌آوری حدود یک قاشق چای‌خوری گرده گل، یک زنبور عسل به مدت روزانه هشت ساعت در طول یک ماه کار زحمت می‌کشد. پودر گرده گل بیش از دو میلیون دانه گرده گل دارد و یک قاشق چای‌خوری آن حاوی بیش از دو میلیارد و نیم‌دانه گرده گل است.

دکتر گبریِل کوزِنس دکترای دارو، گرده گل را در لیست ۲۲ خوراکی انرژی‌زای خود قرار داده است. گرده گل می‌تواند به عنوان دارو برای دامنه بزرگی از شرایط و ناراحتی‌ها از سلامتی پروستات گرفته تا ناراحتی‌های پوستی استفاده شود و می‌تواند به اصلاح برخی اختلالات تغذیه‌ای خاص در بدن کمک کند.

ترکیب شیمیایی گرده گل

۳۰ درصد آن کربوهیدرات قابل هضم

۲۶ درصد آن قند (عمدتاً فروکتوز و گلوکز)

۲۳ درصد آن پروتئین (شامل ۱۰ درصد اسیدآمینه ضروری)

۵ درصد آن چربی که (شامل اسیدهای چرب ضروری است)

۲ درصد آن ترکیبات فنولیک (که شامل فلاونوئیدهاست)

۶/۱ درصد آن مواد معدنی است که شامل (کلسیم- فسفر- منیزیم- سدیم- پتاسیم- آهن- مس- روی- منگنز- سیلکون و سلنیوم است).

۶/۰ درصد آن ویتامین‌ها و اسیدهای محلول در آب هستند که شامل (c و b_۶ و b_۲ و b_۱) است.

۱/۰ درصد آن ویتامین‌های محلول در چربی است که شامل (ویتامین‌های E و A و D) است.

گرده برای جبران کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی و پروتئین‌ها بسیار مناسب بوده و هنگام سوخت و ساز بدن، مواد مورد نیاز را تامین می‌کند و از طرفی بر خلاف مکمل‌های شیمیایی اثرات مضر ندارد. به همین علت است که گرده گل را نوعی مکمل غذایی می‌دانند و از آن برای رژیم‌های غذایی مختلف انسان استفاده می‌کنند.

طریقه جمع‌آوری

گرده گل (پولن)، گرده موجود در گل گیاه است که در قسمت انتهایی اتامین (آلت تذکیر) گل وجود دارد و به عنوان عامل مذکر برای تلقیح مادگی گلها و بارور کردن گیاه به کار می‌رود. هر گل دارای مقدار قابل ملاحظه‌ای گرده است به طوری که اگر در فصل گرده‌افشانی گل‌های درختان در باغ‌ها قدم بزنید کاملا احساس می‌شود. حساسیت‌های فصلی که برای برخی افراد ایجاد می‌شود به دلیل استنشاق همین گرده‌ها است.

زمانی که زنبور عسل مشغول جمع‌آوری شهد گل‌هاست از تماس پاهای پوشیده از موی زنبور با آلت مذکر گلها که مملو از پولن است، مقداری پولن در لابلای موها جمع می‌شود. زنبور این گرده‌ها را با کمی عسل که با خود از کندو آورده و همچنین با بزاق دهانش که محتوی یک آنزیم فعّال است مخلوط می‌نماید و پس از آن به کمک موهای زیر پاهایش این خمیر پر از پولن را با مهارت و فشار به حفره ذخیره پولن که فرو رفتگی در پشت پاهایش (دو پای عقب) است داخل می‌نماید.

این قسمت از پای زنبور که اصطلاحا سبد گرده نامیده می‌شود، محل قرارگیری گرده فشرده شده تا کندو است. و باید گرده گل‌های جمع‌آوری شده را داخل ۲ پای عقب خود بگذارد تا راحت‌تر مسیر بین کندو تا گیاهان را طی کند و سپس آ‌‌ن‌ها را در داخل شان‌های عسل ذخیره‌سازی می‌کند.

نحوه ذخیره‌سازی گرده گل در کندو

نحوه ذخیره‌سازی گرده گل به این صورت می‌باشد که اگر یک قاب عسل را از وسط قاب به ۳ دایره تقسیم بندی کنیم دایره وسط تخم‌ها و لاروهای زنبور قرار گرفته و در دایره دوم گرده گل و دایره سوم عسل ذخیره می‌شود

 شکل و رنگ گرده گل

گرده گل در رنگ‌های مختلف از زرد روشن تا سیاه وجود دارد. زنبور معمولا گرده را از انواع مختلف گیاهان جمع‌آوری می‌کند. دانه‌های گرده بستگی به گونه‌های گیاهی دارند. آن‌ها در شکل، رنگ، اندازه و وزن متفاوت هستند. ارزش گرده به عنوان يك ماده غذايي مكمل يا دارو مهم است. گرده هر کدام از گونه‌های گیاهی، مختلف است و هيچ نمونه گرده‌اي به تنهايي نمي‌تواند تمامي خصوصيات ويژه مربوط به گرده را دارا باشد.

گرده گل یا گرده زنبورعسل «غذای کامل» نیز خوانده می‌شود و حاوی بیش از ۹۶ نوع ماده مغذی مختلف است و خواص بیشمار و فوق‌العاده‌ای برای بدن دارد. در ترکیب گرده گل، حدود ۲۵۰ ماده که شامل آمینواسیدها، چربی‌ها، ویتامین‌ها، ماکرو و مواد مغذی و فلاونوئیدها وجود دارد.

انواع رنگ های گرده

کارتنوعیدهای موجود در دانه گرده مسول رنگ دانه های گرده هستند این شامل بتاکاروتن، لیکوپ، گزانتوفیل و زاگزانتین می‌باشد. این مواد پیش ساز ویتامین آ در بدن هستند. معمولا گرده هر گیاه به رنگ خود گیاه می‌باشد. و رنگ‌های گرده گل می‌توانند برای ما کلی پیام داشته باشند. و ما از رنگ گرده می‌توانیم حدس بزنیم که زنبور عسل از چه منطقه‌ای و از چه گلی استفاده کرده است.

• گرده  به رنگ سیاه : شقایق
• گرده به رنگ کرمی :ختمی
• گرده  به رنگ زرد : تربچه
• گرده  به رنگ نارنجی : مرکبات
• گرده  به رنگ قهوه ای سوخته : ناشناس
• گرده به رنگ بنفش : ناشناس

نحوه جمع‌آوری گرده گل توسط زنبور عسل

تله گرده‌گیر یا غربال، محققان برای این‌که گرده گل را قبل از ورود به کندو از زنبور عسل بگیرند تله‌گیر را اختراع کرده‌اند. تله گرده گیرکه امروزه هم چوبی و هم پلاستیکی آن در بازار موجود است، به صورتی طراحی شده که تله گرده‌گیر را جلو سوراخ پرواز کندو قرار می‌دهند. این تله دارای سوراخ‌های زیادی است که از هر سوراخ تنها یک زنبور آن هم به زحمت می‌تواند عبور کند هنگام عبور زنبور عسل از این سوراخ‌ها مقدار زیادی گرده گل از پاهایشان جدا شده و داخل ظرفی که از قبل طراحی شده می‌ریزد سپس برای اینکه، تا چند ماه آینده سالم بماند. در دستگاه‌های مخصوص می‌ریزند تا خشک شود و سپس در جای خشک و خنک ترجیحا در یخچال نگهداری می‌کنند.

گرده گل حاصل از هر کندو بطور متوسط

براساس آخرین اطلاعات ملی، یک کلنی زنبور عسل یک تا هفت کیلوگرم گرده گل در سال را به ارمغان می‌آورد. هر روز، میزان گرده جمع‌آوری شده از یک کلنی به ۵۰-۲۵۰ گرم می‌رسد.

بهترین روش مصرف گرده گل

مصرف گرده گل احتمالا برای برخی افراد موجب حساسیت شود که می‌توان برای جلوگیری از این عمل کمی آن‌را تست کنند اگر حساسیت یا مشکلی پیش نیامد می‌توانند هر روز  مصرف کنند. بهترین گرده گل، گرده گل ایرانی و کوهی می‌باشد متاسفانه در سال‌های اخیر مارک‌های خارجی وارد بازار شده است. البته از راه قاچاق که از نظر کیفیت و مرغوبیت در مقایسه با محصول ایرانی کیفیت خیلی پایین‌تری دارد. از این رو پیشنهاد می‌کنیم حتما از نوع ایرانی استفاده کنید، که نوع کوهی آن بهتر است.

به این دلیل که در ارتفاعات کوه‌ها و قله‌ها انواع گل‌ها و گیاهان وحشی خود رو وجود دارد که خواص دارویی بیشماری دارند و  نوع کوهی آن بهتر است. در فصل زمستان که زنبوران عسل به دلیل سرمای هوا نمی‌توانند از داخل کندو بیرون بروند زنبورداران با تجربه برای این‌که بدن زنبور عسل تقویت شود معمولا در زمستان‌ها مخلوطی از عسل طبیعی و گرده را در داخل کندو می‌گذارند تا زنبور عسل از آن‌ها استفاده کند و زمستان‌گذرانی، با تلفات کمتری داشته باشند و برای بهار و اولین پرواز خود از کندو آماده باشند.

بهترین طریقه مصرف

گرده گل یک غذا است و زمانی که در هنگام غذا خوردن و به ویژه با میوه مصرف شود، سریع‌تر و موثرتر عمل می‌کند که به راحتی می‌تواند کمی فلور روده را پاک‌سازی کند. مقدار مصرف گرده در روز ۳۰ گرم (دو قاشق سوپ‌خوری) و مدت مصرف آن می‌تواند چند حالت متفاوت داشته باشد یک دوره یک ماهه پس از پایان هر فصل یا دوبار در سال یکی در اوایل پاییز و دیگری در اواخر زمستان. اگر فقط یک‌بار در سال قصد استفاده از آن را دارید، بهتر است فصل بهار را انتخاب کنید.

مزه گرده گل کمی گص مزه و کمی تلخ است با بوی خاص، به همین دلیل برخی افراد از مزه آن خوششان نمی‌آید. گرده گل را همراه با عسل, شیر, آب میوه, و یا به صورت خالص می‌توان مصرف کرد و یا جوید. پیشنهاد می‌کنیم روزانه ۱۰ گرم الی ۲۰ گرم مصرف شود[یعنی یک قاشق غذاخوری سرخالی[گرده خشک‌شده یا تازه را می‌توان در شیر یا آب میوه حل کرد و با نان خشک و کیک یا نان‌های مخصوص(جهت بیماران قندی) استفاده کرد.

بهترین شیوه مصرف

یکی از بهترین روش‌های مصرف گرده گل همراه با عسل خام و طبیعی می‌باشد. افرادی که از طعم گرده خوششان نمی‌آید می‌توانند آن را با عسل به نسبت ۱ به ۱ یا ۲ به ۱ مخلوط و استفاده نمایند. یک قاشق پُر هنگام صبحانه، ترجیحا با یک تکه میوه مصرف شود. الیاف میوه فعالیت گرده تازه را تقویت می‌کنند. افرادی با وزن بدن بین ۵۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم می‌توانند روزانه ۲۰ تا ۴۰ گرم گرده مصرف کنند.

گرده گل به عنوان دارو هم قابل استفاده است. می‌توان آن را به ماست اضافه کرد، با غلات آن‌ها را پخت که بسیار مفید می‌باشد. می‌توان آن را روی سالاد به مقدار زیاد بریزیم، زیرا گرده می‌تواند باعث دفع مسمومیت شود. با آن می‌توان یک نوشیدنی ضد سم درست کرد. البته دقت کنید دانه‌های گرده گل اگر به آب گرم اضافه شوند پس از ۲ تا ۳ ساعت، ارزش غذایی خود را از دست می‌دهند.

برخی از اشخاص ممکن است به عسل حساسیت داشته باشند و آن معمولا به علت وجود مقدار خیلی کم اسید فورمیک در عسل است. این قبیل اشخاص غالبا از نیش زنبور عسل هم خیلی شدید ناراحت می‌شوند زیرا به اسید فورمیک حساسیت دارند. البته در دوره کوتاهی این ناراحتی آن‌ها با کمی مراقبت ممکن است رفع شود.

همچنین بعضی از افراد به گرده گل حساسیت دارند که در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۰۸ در کشور روسیه بر روی ۸۹۱ فرد سالم صورت گرفت مشخص شد ۱.۴۵% این افراد به هضم گرده گل حساسیت نشان می‌دهند. افرادی که در بهار به عطر و گرده‌ی گل‌ها حساسیت و آبریزش دارند باید از مصرف گرده خودداری کنند و یا قبل از مصرف با پزشک خود صحبت کنند.

عوارض مصرف گرده گل

بزرگ‌ترین نگرانی مربوط به واکنش‎هایی است که به آلرژیک گرده دارند. اگر بعد از مصرف مکمل‎های گرده گل، خارش، تورم، ضعف تنفس یا سرگیجه گرفتید حتماً قبل از استفاده با متخصص مراقبت‌های بهداشتی خود صحبت کنید.

مصرف گرده ممکن است باعث تحریک رحم شود و این امر حاملگی را تهدید می‌کند. به همین دلیل زنان باردار باید با استفاده از راهنمای خدمات بهداشتی از گرده استفاده کنند. گرده غنی از ویتامین‌ها، مواد معدنی، پروتئین‌ها، چربی‌ها و اسیدهای چرب، آنزیم‌ها و بیوفلاوونوئیدها است. این گرده خواص ضد باکتری، ضد قارچی و ضد ویروسی دارند و باعث تقویت مویرگ‌ها، کاهش التهاب و تحریک سیستم ایمنی بدن و کاهش سطح کلسترول می‌شود.